Liberalisering of radicalisering?

Ik kwam een opiniestuk tegen dat ik in 2007 als derdejaars student aan de Christelijke Hogeschool Ede heb geschreven. Hoewel ik de afgelopen vier jaar meer ervaring heb opgedaan met het schrijven van artikelen, is de essentie van het artikel nog steeds actueel vandaag de dag.

Islamologen zijn verdeeld over de toekomst van de islam. De begrippen liberalisering en radicalisering staan lijnrecht tegenover elkaar in dit debat. Kunnen deze stromingen binnen de islam zich naast elkaar ontwikkelen? En welke van de twee zal de toekomst van de islam het meeste bepalen?

Veel islamologen maken zich schuldig aan bangmakerij. Ze schilderen de islam af als een agressief en onverdraagzaam monster dat de democratische principes op wil slokken. Zelfs de bekende emeritus professor Bernard Lewis van Princeton University waarschuwt dat Europa door moslims overgenomen wordt en dat de islam spoedig de dominerende kracht in Europa zal zijn (Lewis 2007). De woorden van Lewis en andere islamologen missen hun uitwerking niet.

Europa lijkt in de ban van de angst voor de islam. Europese moslims worden argwanend bekeken en nauwlettend in de gaten gehouden. Elke uiting van radicale moslimgroeperingen wordt een mediahype. Europa lijkt na de Koude Oorlog in de islam een nieuwe vijand te hebben gevonden.

Ondertussen zijn de Europeanen in een identiteitscrisis terechtgekomen. Ze zijn verdwaald in hun zoektocht naar een Europese identiteit, want de verschillende culturen laten zich maar moeilijk samenbinden door de Europese Unie. Daarnaast wordt de EU tegengewerkt door het postmodernistische kritische denken van de burgers. Hoewel de EU gebaat lijkt bij een gezamenlijke vijand, lijkt de strijd tegen terrorisme alleen maar verdeeldheid binnen Europa te creëren.

Is de islam werkelijk een bedreiging voor de democratie? Wie een blik in de Koran werpt zal waarschijnlijk afgeschrikt worden door de opruiende taal. Elsevier noemde de Koran een verontrustend boek en haalde verschillende passages aan die tegen onze democratische principes in gaan (List 2005). De angstige reacties op de terreuraanslagen zijn begrijpelijk, maar misschien zouden we meer naar de achterliggende oorzaken van het terreur moeten kijken. We krijgen immers onvolledige en gekleurde informatie binnen. De radicale moslims schreeuwen het hardst en krijgen daarom ook het meeste aandacht. Daarnaast is de media vooral geïnteresseerd in negatief nieuws. “If it bleeds, it leads.” Ons gebrek aan kennis over de islam kan ons in de toekomst wel eens gaan opbreken. De Koran kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Waarom zijn wij niet goed op de hoogte van de verschillen in interpretaties van de Koran?

Zie kader “Koran, een boodschap van vrede of haat?”

Toenemende radicalisering

De krantenkoppen berichten over de toenemende radicalisering onder de moslims, ook in ons land. Wie het nieuws volgt zal gemerkt hebben dat de invloed van radicale moslims de afgelopen jaren is toegenomen. Door de opkomst van het internet wordt de leer van de radicale moslims snel verspreid. Daarnaast worden er ook veel lezingen gehouden en worden moskeeën overgenomen door moslimextremisten.

De islamitische invloed in Europa neemt snel toe. Radicale moslims hebben sterke posities binnen de moslimwereld, denk maar aan landen als Iran en Saoedi-Arabië. In veel andere landen zoals Egypte en Pakistan neemt hun invloed ook sterk toe. Op deze manier beïnvloeden de radicalen de manier waarop de moslimwereld reageert op wat er in Europa gebeurt. Daarnaast beïnvloedt het terrorisme Europa. De Europeanen lijken bang en zijn voorzichtig geworden om zo provocatie te voorkomen. De aanslagen in Madrid hebben bijvoorbeeld voor een groot deel de verkiezingsuitslag in Spanje bepaald. Tegelijkertijd emigreren er een hoop moslims naar Europa. De moslims zijn het snelst groeiende deel van de Europese bevolking. Deze immigranten zullen zich in de toekomst vaker gaan verenigen in politieke partijen en samenwerkverbanden. Nog een reden voor de toenemende invloed van de moslims is de politieke correctheid van Europa. Doordat we schuldbewust en zelfkritisch zijn, leggen we vaak de schuld bij onszelf. Deze politieke correctheid gaat gepaard met angst, omdat we ons afhankelijk weten van olie. We zijn bang voor de machtsmiddelen van moslims.

Radicale moslims merken dat de islam beïnvloed wordt door het seculiere Westen. Zijn de terreurdaden een laatste poging om de secularisatie van de islam tegen te houden? Binnen de islam krijgt de wetenschap een nieuwe rol toebedeeld. Er komen langzaamaan steeds meer discussies over de inhoud van de islam op gang. Verder worden er kritische boeken geschreven over de ontstaansgeschiedenis en interpretatie van de Koran. Willen de radicale moslims de islam behoeden voor een periode van Verlichting zoals ook het christelijke Europa gekend heeft? Of zijn ze afgunstig op de welvaart van het Westen? De bloeitijd van het Arabische volk is immers al eeuwen voorbij.

Zie kader “Bloeitijd en verval van de islamitische beschaving”

Mensen als Hirsi Ali vechten voor een Verlichting in de islam. Hoewel Hirsi Ali zich alleen richt op de rol van de vrouw binnen de islam, probeert ze op haar eigen manier de islam te hervormen. Een andere ex-moslim publiceert sinds 1995 kritische boeken over de ontstaansgeschiedenis van de islam en de interpretatie van de Koran onder de schuilnaam Ibn Warraq. Er staan steeds meer moslims op die inhoudelijke kritiek durven te uiten op de islam en het naleven van Allah’s geboden.

Koren op de molen van moslimextremisten. Met krachtige taal proberen ze liberale moslims voor zich te winnen. Met vleiende woorden spelen ze in op de onvrede van moslims over corrupte en onrechtvaardige regimes, uitblijvende hervormingen en angst voor westelijke overheersing. De beelden van Irak staan veel moslims nog voor ogen en sinds de cartoonrellen is er een antiwestelijke sfeer ontstaan.

Liberalisering binnen de islam

Maar er is ook ander nieuws te melden. De radicalisering wordt onderkend door de moslimgemeenschap. In Nederland pakken gemeentes radicalen harder aan en imams gaan steeds meer in het Nederlands spreken, zodat ze een tegengeluid kunnen laten horen. Veel moslims distantiëren zich openlijk van de terreurdaden van hun moslimbroeders. In 2004 bracht het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP, 2004) het rapport Moslim in Nederland uit. Daarin staat te lezen dat Nederlandse moslimjongeren minder orthodox zijn en geneigd zijn om hun geloof een eigen invulling te geven.

In 2004 koos het Maleisische volk massaal voor de progressieve moslimpartij van huidig premier Abdullah Badawi. “Progressieve islam is de sleutel”, zei Badawi nadat de verkiezingsuitslag bekend was geworden. Maleisië laat zien dat vooruitgang en een gematigde vorm van islam goed samengaan en is daarom ook een inspirerend voorbeeld voor andere islamitische landen. Ook Pakistan, Indonesië en Turkije worden als gematigd en progressief gekwalificeerd.

De islam is in Europa, Amerika en zelfs in het Midden-Oosten volop in beweging. Halverwege de 19^e eeuw werden de eerste vernieuwingsbewegingen opgericht. De Egyptische Nawal el Saadawi is één van de belangrijkste voorvechtsters van vrouwenrechten in het Midden-Oosten. Het moslimfeminisme is sterk in opmars. De moslim Tariq Ramadan heeft een uitgesproken mening over de integratie van moslims in westerse samenlevingen en vindt veel gehoor bij Arabische jongeren in Frankrijk, België, Engeland en Nederland. De Amerikaans-Iraanse godsdienstwetenschapper Reza Aslan stelt in zijn boek Geen god dan God dat de boodschap van Mohammed voor zijn tijd revolutionair was, maar dat de islam niet star kan worden toegepast. Aslan: ” Wat tien eeuwen geleden werkte, werkt nu niet meer. Wie dat beweert zegt dat de islam dood is en niet meer met ons mee kan groeien. Maar voor de meerderheid van ons is de islam een levend, ademend geloof.”

Jawdat Said, geboren in 1931 te Syrië, is al meer dan veertig jaar bezig om een geweldloze islam te propageren. Hij krijgt in het Westen maar weinig aandacht, maar in de Arabische wereld worden zijn boeken veel gelezen en bediscussieerd. Alî Abderraziq (1888-1966), was professor theologie aan de Al-Azhar Universiteit (Cairo) en rechter aan het islamitische Tribunaal van Mansourah. Zijn belangrijkste werk L’islam et les fondements du pouvoir zorgde voor een grote ommekeer in het islamitische denken van de twintigste eeuw. Zijn visie heeft ertoe geleid dat steeds meer moslims de scheiding tussen religie en politiek erkennen.

Er zijn nog veel meer bekende progressieve moslims te noemen die zich inzetten om de islam te hervormen. Een andere factor die van belang is wordt genoemd in een artikel van hoogleraar sociologie Charles Kurzman (Kurzman, 1999). Hij vindt dat de islamitische regimes als politiek model falen. Hij haalt Iran aan dat het grote voorbeeld had moeten worden voor moslimlanden. Na de Iraanse revolutie van 1979 werd er voor het eerst een echte islamitische samenleving geconstrueerd, maar deze kon de hooggespannen verwachtingen van moslims niet waarmaken. De steun onder Iraniërs voor het regime neemt steeds verder af en het percentage Iraanse moslims dat een negatief beeld van de VS heeft is sinds 2001 gedaald van 63 naar 52 procent (Gallup, 2006).

Eufraat en Tigris

Binnen de islam ontwikkelen de radicale en liberale stroming zich los van elkaar. Het zijn twee uitersten en zoals zovaak roept de ene beweging een tegenbeweging op. Het is nog niet duidelijk welke stroming de overhand zal nemen. Europa kan hier een belangrijke rol in spelen. Als het liberale Turkije toetreedt tot de Europese Unie, kan dat de verstandsverhoudingen verbeteren tussen Oost en West. De progressieve moslimstaten zullen een voorbeeldrol kunnen spelen. Het probleem is wel dat progressieve staten zich meer tot het Westen aangetrokken voelen, waardoor ze vervreemden van andere islamitische landen. Ze zullen hun banden met de islamitische maatschappij moeten versterken om zo een bemiddelende rol te kunnen spelen.

De modernisering van de islam kan op twee manieren verlopen: door confrontatie of door hervorming van binnenuit. Confrontatie lijkt inmiddels niet meer de beste optie omdat deze vooral kwam van ex-moslims en felle islambestrijders. Kan iemand die geen moslim meer is de islam hervormen? De hervorming van de islam zal van binnenuit moet komen.

Communicatieruis

Er zijn veel verschillende factoren die van belang zijn bij de ontwikkeling van de islam. De ontwikkeling van de islam wordt door allerlei factoren beïnvloed. Ik ben van mening dat het Westen een belangrijke invloedsfactor is en dat de Westerse wereld een positievere rol moet gaan spelen. Uit onderzoek blijkt dat moslims en westerlingen een heel negatief beeld van elkaar hebben (The Pew Global Attitudes Project, 2006). In sommige moslimlanden associeert bijna driekwart van de moslims het Westen met termen als gewelddadig, arrogant, zelfzuchtig, inhalig en immoreel. Europese moslims hebben een wat positiever beeld van het Westen. Omgekeerd zijn westerlingen iets minder negatief over moslims, maar toch vindt een derde tot de helft van de Europeanen van moslims dat ze gewelddadig en arrogant zijn. De conclusie van het rapport luidt dat moslims en westerlingen erg negatief over elkaar zijn, maar dat er tussen de landen grote verschillen zitten. Opmerkelijk is dat de moslims in Turkije het negatiefst zijn over het Westen.

Het onderzoek bewijst dat moslims en ‘westerlingen’ een vertekend beeld van elkaar hebben. W. Shadid (hoogleraar in het vakgebied interculturele communicatie) schetst in een recent artikel hoe de westerse media bijdragen aan de stigmatisering van moslims en de islam (Shadid, 2005).

Volgens Shadid schiet de westerse media tekort in hun verslaggeving over moslims en allochtonen in het algemeen. De belangrijkste tekortkomingen zijn volgens hem dat de islam te simplistisch en afstandelijk wordt gepresenteerd en dat de samenleving opgedeeld wordt in ‘wij’ en ‘zij’. Daarnaast worden de groepen in kwestie geproblematiseerd en gestigmatiseerd. Ze kunnen onvoldoende participeren in de media en hierdoor ontbreekt ook hun visie in de media.

Door het stigmatiseren van moslims wordt de relatie negatief beïnvloedt. Door deze communicatieruis krijgen ‘westerlingen’ een gekleurd en onvolledig beeld van moslims, wat leidt tot een stereotype beeld van moslims gevormd door vooroordelen.

Dat de dialoog tussen moslimlanden en het Westen maar moeilijk op gang komt is duidelijk. De oorzaken zijn divers, maar vooral terug te leiden tot structurele problemen in de communicatie over en weer. In mijn artikel wil ik vooral de punten benoemen waaraan Europa kan werken. Gezien de machtsverdeling in de wereldpolitiek is het niet vreemd als wij het voortouw nemen om het dialoog op gang te brengen. Europa mag daarin verantwoordelijkheid tonen.

Werken aan een open dialoog

Bij effectieve onderlinge communicatie moet de boodschap inhoudelijk en helder zijn, maar er moet ook sprake zijn van onderling vertrouwen binnen een gelijkwaardige relatie. Om tot een dialoog met moslims te komen, moeten een aantal structurele problemen aangepakt worden:

De communicatie over moslims moet verbeterd worden.
Moslimlanden moeten meer betrokken worden bij de wereldpolitiek.
Liberale initiatieven onder moslims moeten gesteund worden.

Communicatie over moslims verbeteren

Om de communicatie over moslims te kunnen verbeteren, moet volgens Shadid de structuur van de media veranderd worden. In zijn artikel noemt hij een aantal gangbare oplossingen. Journalisten zouden een cursus interculturele communicatie moeten krijgen. Er moet meer overheidssubsidie komen waarvan moslims zelf voorlichting kunnen geven. Een ander voorstel is om een onafhankelijke monitoringsorganisatie op te richten die de objectiviteit van de media gaat controleren. Het belangrijkste punt dat Shadid echter noemt is dat de journalistieke opleidingen voorzien moeten worden van een multiculturele dimensie.

Een ander probleem is dat er geen moslimwoordvoerders zijn die door alle moslims erkend worden. Een radicale imam spreekt niet namens liberale moslims. Omgekeerd kan een liberale moslim niet namens alle verschillende moslims spreken. Het is voor journalisten daarom ook verwarrend wie ze namens de moslimgemeenschap aan het woord kunnen laten. Al na de dood van de profeet Mohammed waren moslimleider het met elkaar oneens. De verschillende interpretaties van de islam zorgen ervoor dat moslims niet eenduidig naar buiten kunnen treden. Bij hoge uitzondering komt het voor dat er iemand onder de moslims opstaat om het voortouw te nemen en zo de belangen van moslims in de media te behartigen. Het gaat in die gevallen bijna altijd om personen met extreme ideeën. Denk bijvoorbeeld aan Osama bin Laden die de aandacht opeiste omdat hij Allah bedankte voor de aanvallen op Amerika.

Toch kan de herstructurering van de media waarschijnlijk ook dit probleem oplossen. Europese moslims hebben weinig vertrouwen in de objectiviteit van de media en zijn daardoor ook minder snel bereid om het woord te voeren. De dagelijkse realiteit is dat hun woorden makkelijk verdraaid of uit de context gehaald worden. Als journalisten meer kennis van moslims hebben en getraind zijn in interculturele vaardigheden, zouden ze hiermee objectiever verslag kunnen doen. Hiermee vergroot je de kans dat liberale moslims het woord nemen, zodat de Europeanen niet langer een eenzijdig beeld via de media van moslims krijgen.

Hoe belangrijk het is om de communicatie over moslims te verbeteren blijkt uit het onderzoek Western Perception of Islam and Muslims (Communique Partners, 2005) onder 1000 Amerikaanse en 1400 West-Europese burgers, waaruit blijkt dat de helft van de respondenten aangeeft weinig tot geen kennis te hebben van Islam en moslims. Nederland scoorde relatief het best op deze vraag, ‘slechts’ 20 procent van de respondenten gaf aan dat ze weinig tot geen kennis van Islam en moslims hadden. Opvallend is wel dat Nederlanders het meest negatief over de Islam en moslims zijn. Maar liefst 40 procent van de Nederlanders had een beetje tot heel negatief beeld van moslims, terwijl het gemiddelde op 32 procent lag. De oplossing is dus niet om meer te communiceren, maar om inhoudelijk genuanceerder te communiceren.

Het vergroten van de invloed van moslimlanden in de wereldpolitiek

De media is een belangrijke invloedsfactor die momenteel het dialoog met moslims bemoeilijkt. Toch is een herstructurering van de media niet voldoende om met moslims het gesprek aan te kunnen gaan. Het is de bedoeling dat door de herstructurering van de media een genuanceerder beeld de Europeanen bereikt. Politiek gezien hebben de moslimlanden op het wereldtoneel maar weinig in te brengen tegen de dominerende Westerse landen. Terecht leeft er onder moslims een gevoel van onvrede over de rol die ze spelen in de wereldpolitiek. Als moslimlanden meer inspraak zouden krijgen en meer waardering krijgen voor democratische inspanningen, zou dit de radicalisering de wind uit de zeilen nemen.

Professor Bernard Lewis beschrijft in het artikel “The Roots of Muslim Rage” zijn visie op waarom moslims zo’n afkeer van het Westen hebben (Lewis, 1990). Eeuwenlang heeft de islam de wereldpolitiek gedomineerd en waren de moslimlegers niet te stoppen, maar inmiddels is er weinig meer over van deze bloeitijd. Zoals ik in het begin van het artikel al aangaf wordt er vaak geroepen dat de islam steeds meer een dominerende macht aan het worden is in Europa en Amerika. Tegelijkertijd wordt er vergeten dat de moslimlanden overspoeld worden door Westerse ideeën en invloeden. De Westerse democratie wordt ook in moslimlanden geïmplementeerd en Coca Cola en McDonald’s verdienen veel geld in moslimlanden. Een eeuw geleden werden moslimlanden omgevormd tot democratieën compleet met een eigen grondwet. Hiermee poogden de moslimhervormers het Westerse model over te nemen, zonder dat ze het principe achter het democratische model volledig begrepen. Het resultaat was een Westers georiënteerd politiek model dat niet opgewassen bleek tegen de snel ontwikkelende crisissen. Bij veel moslimlanden zorgden Westerse economische methoden voor armoede en Westerse politieke systemen voor dictatuur. Geen wonder dat moslims bereid zijn om te luisteren naar stemmen die ze vertellen dat ze terug moeten vallen op de oude Islamitische waarden, aldus Lewis.

Lewis noemt als belangrijkste oorzaak voor de groeiende radicalisering dat deze moslims zich niet neer kunnen leggen bij een wereld die gedomineerd wordt door ongelovigen. De islam is niet langer de dominerende godsdienst en voor radicale moslims is het godslasterlijk en onnatuurlijk dat moslims bedreigd worden door het Westen. Lewis trekt daaruit de conclusie dat het Westen weinig tot niets kan doen aan deze ontwikkeling binnen de islam. Hij hoopt alleen maar dat de tolerante en liberale bewegingen in de loop van de tijd de overhand zullen hebben. Moslims moeten voor zichzelf beslissen waar ze heen willen, de kleinste poging vanuit het Westen om invloed uit te oefenen kan schade berokkenen.

Op dit laatste punt wijkt mijn visie af van die van Lewis. Ik geloof zeker dat het Westen niet te veel moet willen bijsturen als de islam zich verder ontwikkelt, maar dit betekent niet dat we passief moeten blijven. De VS en de Europese Unie houden moslimlanden teveel weg uit de wereldpolitiek. Onlangs stond in de krant dat de NAVO hulp zoekt bij moslimlanden om het Afghaanse leger op te leiden. Dergelijke initiatieven moeten er in de toekomst veel meer komen, want waarom worden moslimlanden geweerd bij belangrijke overleggen? Waarom hebben alleen de grootste Westerse landen een permanente zetel in de VN Veiligheidsraad? Moslimlanden zijn vaak door leningen en ontwikkelingshulp afhankelijk geworden van het Westen, waardoor ze weinig invloed hebben op de wereldpolitiek. Een goed voorbeeld is Pakistan dat zijn uiterste best doet om de VS te vriend te houden omdat ze anders geen geld krijgen. En als Pakistan niet goed meewerkt haalt de VS de banden met India wel aan. Het is niet gemakkelijk om deze ongelijkheid weg te nemen, zonder dat het Westen bepaalde offers brengt. Het kwijtschelden van schulden is misschien niet de beste oplossing, maar Europa moet de moslimlanden serieuzer behandelen en ze een prominentere plek laten innemen op het wereldtoneel.

Uit de poll van het onderzoeksinstituut Gallup Center Princeton blijkt bij onderzoeken in moslimlanden dat moslims verlangen dat het Westen de islam respecteren en dat het zich niet moet bemoeien met interne kwesties van moslimlanden (Gallup, 2006).

Het ondersteunen van liberale initiatieven onder moslims

Naast bovengenoemde punten is het ook belangrijk om liberale initiatieven onder moslims te ondersteunen.

Premier Abdullah Badawi van Maleisië riep andere moslimlanden op om hun eigen maatschappij te moderniseren zodat het ongenoegen onder moslims dat een voedingsbodem is voor radicale islam, weggenomen kan worden. Hij vraagt het Westen om de moslimlanden te helpen omdat dit in haar eigen belang is. De strijd tussen de Westerse en moslimwereld moet voorkomen worden. Maleisië is een goed voorbeeld van een moslimland dat het democratische systeem geïmplementeerd heeft. In de meeste moslimlanden zullen er liberale initiatieven zijn van moslimliberalen. Zo zou Europa liberale partijen in moslimlanden moeten ondersteunen door ze advies en informatie aan te bieden. Het kan geen kwaad als Europa haar voorkeur uitspreekt voor een liberale partij en tegelijkertijd aanbiedt om te adviseren. Ook zou de ontwikkelingshulp gedeeltelijk vervangen kunnen worden door geld te geven aan bepaalde projecten.

Uiteraard kan Europa niet zomaar geld en adviezen gaan uitdelen. Het RAND (Center for Middle East Public Policy) heeft het rapport ‘Building Moderate Muslim Networks’ uitgebracht (RAND, 2007). Hierin vermelden ze aantal criteria om te kunnen beoordelen wie de steun van het Westen verdiend:

Er moeten criteria komen die steeds evolueren en verscherpt worden om echte liberale moslims van opportunisten en extremisten die zich voordoen als gematigden te scheiden. Liberale seculieren van autoritaire seculieren. De regering moet het vermogen hebben om situationele besluiten te nemen vanwege tactische redenen onder specifieke omstandigheden.
Er moet een internationaal database worden aangelegd (individuen, groepen, organisaties, instellingen, partijen etc.)
Er moeten programma’s ontwikkeld worden die toezicht op de projecten houden en bijsturen waar nodig. Deze programma’s moeten openstaan voor input vanuit partners die betrouwbaar zijn gebleken.

Volgens het RAND moet de overheid vooral democratisch onderwijs, de media, gelijkheid van geslacht en liberaal politiek beleid steunen. Meer aanbevelingen kunnen in het uitgebreide rapport gevonden worden.

Daarnaast moeten Europese landen staatshoofden uit moslimlanden uitnodigen en zorgen dat ze goed ontvangen worden. Ik denk hierbij terug aan het bezoek van de Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad aan de VS. Hij werd respectloos behandeld en er ontstond ophef over het feit dat hij Ground Zero wilde bezoeken. Los van de uitlatingen die hij toen heeft gedaan, moet er serieus op gereageerd worden. Feitelijke onjuistheden moeten aangetoond worden. Op deze manier zullen moslims zelf conclusies kunnen trekken uit een staatsbezoek. Radicale moslims gebruiken dergelijke gebeurtenissen als propaganda.

Conclusie

De radicale stroming binnen de islam trekt veel aanhangers. De boodschap die radicale moslims brengen speelt goed in op de onvrede die onder veel moslims heerst. Onvrede over de ondergeschikte positie van moslimlanden in de wereldpolitiek, onvrede over het ongelovige dominante Westen, onvrede over de economische situatie.

Deze ontwikkeling kan niet worden tegengegaan door angst onder de Westerse bevolking te zaaien. Dit roept verkeerde en extremistische gedachten in het Westen op. De vicieuze cirkel moet doorbroken worden, want er wordt vergeten dat de meeste moslims gematigd zijn. Het leidt er ook toe dat we de liberaliserende ontwikkeling die de islam doormaakt over het hoofd zien.

Hoewel Europa de ontwikkeling van de islam niet kan sturen, betekent dit niet dat Europa niets moet doen. Door de communicatie over moslims en islam te verbeteren krijgen we een genuanceerder beeld waardoor spanningen en angstige reacties zullen afnemen. Dit leidt tot een verbeterde sfeer waarin we makkelijker het dialoog met moslims aan kunnen gaan om zo een Clash of Civilizations te vermijden. De media moet hiervoor geherstructureerd worden. De berichtgeving over moslims en islam is vaak te eenzijdig en moet een meer interculturele dimensie krijgen.

Door moslimlanden meer invloed te geven in de wereldpolitiek en ze te waarderen om hun bijdrage, neemt de onvrede onder moslims over de machteloosheid en het gebrek aan invloed af. Misschien moet hiervoor zelfs de structuur van internationale instanties zoals de Verenigde Naties veranderen. Moslimlanden moeten meer kunnen participeren en meebeslissen over belangrijke kwesties. Daarnaast moet Europa liberale initiatieven in moslimlanden met financiële middelen of adviezen steunen.

Uiteraard zullen deze verbeterpunten ook tegen moeilijkheden en serieuze uitdagingen aanlopen. Maar als we van de islam verwachten dat deze zich op een gematigde manier ontwikkeld, moeten de Europese houding ten opzichte van moslims en islam veranderen. Want wat we zaaien, zullen we ook oogsten.

Kader – Bloeitijd en verval van de islamitische beschaving

Net na de dood van de profeet Mohammed werd het jonge islamitische imperium verdeeld onder vier kaliefen. En ondanks de onderling burgeroorlogen wordt deze periode (vanaf 632 na Christus) het begin van het islamitische bloeitijdperk genoemd. In 634 werd Jemen veroverd, Damascus onderging in 635 hetzelfde lot en in 636 viel ook Jeruzalem in handen van de moslims. In de eeuwen daarna werd heel Noord-Afrika veroverd en trokken de moslims in het oosten op tot diep in Azië. In 711 werden Afghanistan en Pakistan ingenomen en in 724 was het huidige Oezbekistan ook aan het islamitische rijk toegevoegd. In 711 zette de moslimgeneraal Tariq voet aan land in Spanje. Ook Frankrijk, Sicilië en Italië werden bedreigd door de oprukkende legers. Tegenoffensieven in de vorm van kruistochten leken niet te baten, maar achteraf gezien luidden ze wel de afbraak van het islamitische imperium in. Rond 1240 na Chr. hadden de Tataren het grootste gedeelte van Rusland en Oost-Europa veroverd en dit kwam onder het gezag van de moslims te staan toen Tataar Khan en zijn volk zich bekeerden tot de islam. Alleen Perzië was een serieuze bedreiging voor het islamitische rijk, dat in omvang, macht en pracht het Romeinse rijk overtrof. De handel in Azië bloeide en uit Europa en Afrika werden slaven geïmporteerd. Deze doorbraak van de islamitische cultuur wordt geweten aan het contact dat de moslims met hogere culturen hadden. De Griekse beschaving heeft haar sporen in het Ottomaanse rijk nagelaten. Aan het begin van de 16^e eeuw zijn er drie grote moslimrijken; de Osmanen, de sjiitische Safawiden in Iran en de Moghuls in India.

De islamitische superioriteit handhaafde zich eeuwenlang, maar nog voor de tijd van de Renaissance hadden de Europeanen een grote inhaalslag gemaakt. Op sommige wetenschappelijke, culturele en technologische vlakken lagen ze inmiddels voor. In 1492 na Chr. vielen Spanje en Portugal in de handen van het christendom. In het islamitische rijk wisten ze niet wat er in het Westen gebeurde. De Renaissance en Reformatie vonden plaats, maar werden niet opgemerkt. Er werden geen westerse boeken in het Arabisch vertaald, terwijl er in Europa al in de 16^e en 17^e eeuw Arabische studierichtingen opgezet werden.

In de 18^e eeuw openden Europese regeringen consulaten in de Arabische landen. Ondertussen nam de opbrengst van de Arabische exporten af en werd het moslimleger veel nederlagen toegebracht. In het christendom vond onder de periode van de Verlichting een herwaardering van de christelijke bronnen, geschriften en tradities plaats. De islam heeft een dergelijke Verlichting nooit ondergaan. Een poging om de Koran te herinterpreteren werd door de Oelama (rechtsgeleerden van de sharia) tegengehouden. Toch werden er ook nieuwe wetten op basis van de westerse wetten ingevoerd. De slavenhandel werd afgeschaft en alleen het familierecht bleef gebaseerd op de sharia. Europa bloeide steeds meer op en breidde haar grenzen uit door nieuwe gebieden te kolonialiseren. De Arabische wereld bleef achter bij de industriële revolutie door een gebrek aan investeringen.

In de vorige eeuw stagneerden de exporten en inkomsten van de Arabische landen. Als de olie niet meegerekend wordt, schat de Wereldbank dat er door alle Arabische landen samen minder geëxporteerd wordt dan in Finland. Het gemiddelde inkomen van een Arabier is niet meer dan 2000 dollar per jaar, zelfs als het olie-inkomen meegerekend wordt. Tussen 1980 en 1999 werden er door de negen Arabische landen maar 370 patenten geregistreerd. In diezelfde periode registreerde Zuid-Korea ruim 16.000 patenten.

Bron: http://members.chello.nl/a.wichmann2/islam_nl.html

Kader – Koran, een boodschap van vrede of haat?

Wat leert de Koran eigenlijk? Zowel de liberale als de radicale stroming halen hun inspiratie uit de Koran. Is de Koran een boek met een boodschap van vrede of moedigt het boek aan tot het plegen van gewelddadigheden tegen ongelovigen?

Een pasklaar antwoord op deze vragen is er niet. Er staan in de Koran een hoop teksten waarin korte metten met ongelovigen en andersgelovigen gemaakt wordt. Maar er zijn ook een hoop moslims die aan de hand van de Koran kunnen aantonen dat het boek vooral vrede predikt.

Er moet rekening worden gehouden met een aantal factoren in de discussie rondom de boodschap van de Koran. Allereerst worden er vaak losse verzen uit de Koran aangehaald, maar deze kunnen pas als bewijs voor een bepaalde interpretatie gebruikt worden als de context duidelijk is. Op deze manier zou je namelijk ook verzen uit bijvoorbeeld de Bijbel of het Wetboek van Strafrecht volledig uit zijn verband kunnen rukken.

Daarnaast is het erg ingewikkeld om de Koran juist te interpreteren. Geleerde moslims die de Koran jarenlang bestuderen, kunnen tot heel verschillende inzichten komen. Bij de Koran zijn veel meer uiteenlopende interpretaties mogelijk dan bij de Bijbel het geval is. Christenen zijn het in de kernzaken veel meer met elkaar eens, terwijl de Koran op veel meer verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden.

Vaak wordt bijvoorbeeld het begrip Jihad verkeerd opgevat. De Koran heeft het over de ‘grote Jihad’, dit is een strijd om de basisinstincten zoals hebzucht, wellust en geweld te bedwingen. De strijd met het zwaard wordt een ‘kleine Jihad’ genoemd. Volgens veel liberale moslims geeft de Koran aan dat oorlog enkel is toegestaan als verdediging tegen het onrecht dat veroorzaakt is door een aanval of bezetting, verdrukking of godsdienstvervolging. Radicale moslims zien de ‘kleine Jihad’ als een belangrijke manier om de Islam verder te verspreiden en ongelovigen te bestrijden. Verreweg de meeste moslims keuren geweld af, maar de vraag is of aanslagen gezien worden als gewelddaden die door de Koran verboden worden, of dat ze als daden ter verdediging van de Islam gezien worden. In deze discussie speelt Soera 60:8-9 een belangrijke rol.

Het is zoals de Egyptische filosoof Hassan Hanafi (geboren in 1935) al schreef: “Er is niet één interpretatie van de Koran. Elke interpretatie drukt de sociaal-politieke voorkeur van de interpretator uit.” En Abdullah An-Na’im uit Sudan (geboren in 1946): “er bestaat niet zoiets als de enige juiste interpretatie van de Koran, want elke interpretatie wordt beïnvloed door de individuele en collectieve geaardheid van moslims.”

Hieronder de belangrijkste teksten uit de Koran (interpretaties en vertalingen uit het Arabisch) waarmee beide groeperingen hun gelijk proberen aan te tonen.

Vrede

Er is geen dwang in de godsdienst. Voorzeker, het juiste pad is van dwaling onderscheiden.(Koran 2:256)

En indien uw Heer had gewild, zouden allen die op aarde zijn, zeker tezamen hebben geloofd. Wilt gij de mensen dan dwingen, gelovigen te worden? (Koran 10:99)

En twist met de mensen van het Boek slechts op de goede wijze; doch zeg tegen de onrechtvaardigen: “Wij geloven in hetgeen ons is geopenbaard en hetgeen u is geopenbaard; en onze God en uw God is Eén; en aan Hem onderwerpen wij ons.” (Koran 29:46)

En strijdt voor de zaak van Allah tegen degenen, die tegen u strijden, maar overschrijdt de grens niet. Voorzeker, Allah heeft de overtreders niet lief. (Koran 2:190)

Weer de slechte daad af met iets dat beter is. Dan zal hij, tussen wie en jou vijandschap was, zijn als een boezemvriend.’ (Koran 41:34)

Wie een mens doodt (behalve wegens het doden van anderen of het scheppen van wanorde in het land), het ware alsof hij het gehele mensdom had gedood. En voor hem, die iemand het leven schenkt, alsof hij aan het gehele mensdom het leven heeft geschonken. (Koran 5:32)

(Het uitspreken van) vriendelijke woorden en vergeving is beter dan een liefdadigheid die door kwetsing gevolgd wordt. (Koran 2:263)

Allah verbiedt niet dat jullie hen die niet wegens de godsdienst tegen jullie gestreden hebben en die jullie niet uit jullie woningen verdreven hebben, met respect en rechtvaardigheid te behandelen. Maar God verbiedt dat jullie hun die wegens de godsdienst tegen jullie gestreden hebben, die jullie uit jullie huizen verdreven en die bij jullie verdrijving geholpen hebben, bijstand verlenen. En zij die hun bijstand verlenen zijn de onrechtplegers. (Koran 60:8-9)

Haat

Wanneer gij dus een ontmoeting hebt met hen die ongelovig zijn houwt dan in op de nekken. (Koran 47:4)

Laten derhalve zij, die hun tegenwoordig leven voor het leven in het Hiernamaals willen offeren, voor de zaak van Allah strijden. En wie voor de zaak van Allah strijdt, hetzij hij gedood wordt of overwint, weldra zullen Wij hem een grote beloning geven. (Koran 4:47)

Wanneer gijlieden dus een ontmoeting hebt met hen, die ongelovig zijn, houwt dan in op de nekken en wanneer gij onder hen een bloedbad hebt aangericht, bindt hen dan in boeien. (Koran 9:123)

Strijd tegen hen die niet in Allah geloven, noch in de laatste dag, noch verbieden dat wat door Allah en zijn boodschapper (Mohammed) verboden is, en hen die niet de godsdienst van de waarheid erkennen onder de mensen van de Schrift (joden en christenen) totdat zij de djizja vrijwillig betalen, en laat hen voelen dat zij onderworpen zijn. (Koran 9:29)

En bestrijdt hen totdat er geen vervolging is en de godsdienst geheel voor Allah wordt. (Koran 8:39)

Uitleg begrippen

Liberalisering: een ontwikkeling binnen de islam die gematigd en progressief is. De islam wordt hervormd zodat het beter aansluit op de moderne ideeën en de wereldpolitiek. De Koran wordt niet in alles meer letterlijk genomen, maar meer toegepast op de moderne samenleving. Verwereldlijking.

Radicalisering: een ontwikkeling binnen de islam die tegenwicht wil bieden aan de secularisatie en hervorming van de islam. Radicale moslims vallen terug op de basisregels van de islam en zijn bereid om geweld te gebruiken om de secularisatie tegen te gaan.

Seculier: scheiding van kerk en staat en proberen om de invloed van kerk en religie terug te dringen.

Bronvermelding

Lewis, B. (2007) “Hoe het Westen de derde aanvalsgolf op Europa en het christendom moet afslaan”, NRC Handelsblad, 6/5/2007: 15.
List, G. van der (2005) “De Koran, een verontrustend boek”, Elsevier, 18/6/2005: 80.
Moslim in Nederland (2004). De publieke discussie over de islam in Nederland: Een analyse van artikelen in de Volkskrant 1998-2002 (SCP werkdocument 106d). Rapport (pdfdocument). http://www.scp.nl/publicaties/boeken/9037701787/Moslim_in_Nederland-106d_Publieke_discussie_over_de_islam_in_Nederland.pdf (geraadpleegd op 05/06/2007)
Kurzman, C. (1999) “Liberal Islam: Prospects and Challenges”, MERIA, Vol. 3 (1999)3: 11-19.
Muslims and Americans: The Way Forward (2006). (GallupWorldPoll special report). Report (pdfdocument). http://media.gallup.com/MuslimWestFacts/PDF/GALLUPMUSLIMSTUDIESIslamandWest2107FINALrev.pdf (geraadpleegd op 14/12/2007)
Shadid, W. (2005) “Berichtgeving over moslims en de islam in de westerse media: Beeldvorming, oorzaken en alternatieve strategieën”, Tijdschrift voor de Communicatiewetenschap,Jaargang 33 (2005)4: 330-346
Western Perception of Islam and Muslims (2005). A Study of Public Opinion and the Role of the Media in the United States and Western Europe (Communique Partners). Study/Report (pdfdocument). http://www.islamperceptions.org/WesternPerceptionofIslamandMuslims.pdf (geraadpleegd op 11/12/2007)
Building Moderate Muslim Networks (2007). (RAND Center for Middle East Public Policy). Report (pdfdocement). http://rand.org/pubs/monographs/2007/RAND_MG574.pdf (geraadpleegd op 12/11/2007)
Lewis, B. (1990) “The Roots of Muslim Rage”, The Atlantic Monthly, Vol. 266, No. 3 (1990): 47 – 60